چهارشنبه سوری

ریشه و معنای چهارشنبه سوری:

لغت چهارشنبه سوری از زبان عربی به  زبان ما وارد شده است و معنای چهار شنبه سرخ یا همان چهارشنبه گداخته را می دهد. روایت های متفاوتی از این جشن باستانی می شنویم که درست یا غلط بودن این گفته ها هنوز به طور دقیق مشخص نیست. در واقع این گونه تعبیر می شود که قبل از ورود اعراب به ایران این جشن برای ارواح مردگان برگزار می شد و ریشه آن به دین زرتشت باز می گردد.

در آن زمان در روزهای آخر زمستان که زمین شروع به گرم شدن می کرد و چند روز به پایان سال جدید مانده بود این جشن را برگزار می کردند و صرفا به آخرین چهارشنبه زمستان موکول نمی شد اما بعد از آمدن اعراب به ایران به این دلیل که آنها چهارشنبه را منحوس می شماردند سالهاست این جشن درشب آخرین چهارشنبه سال برگزار می گردد.

 ریشه و اساس جشن چهارشنبه سوری:

همانطور که در بالا گفتیم در ایران باستان چهارشنبه سوری به گونه ای دیگر برگزار می گردید و نام آن فروردیگان بود از آنجایی که در گاه شمار زرتشتی ها ماه به چهار هفته تقسیم نمی شد و هر روز از ماه یک نام داشت پس چهار شنبه سوری نام اصلی این جشن نمی باشد. این جشن در ایران باستان ده شب از آخرین شب های سال برگزار میگردید و بنا به برخی مستندات جشنی برای بازگشت ارواح مردگان به خانه هایشان و دیدن شادی و خرسندی خانواده یشان بود تا بعد از پایان جشن ارواح بتوانند با روانی آسوده به جهان خود بازگردند.

در زیر به توضیحی کوتاهی در رابطه با گاه شمار ایرانی و جشن باستانی فروردیگان می پردازیم:

تقسیم سال در ایران:

در ایران باستان سال به دوازده ماه سی روزه و پنج روز اضافی که پنجه دزدیده یا ” اندر گاه ” نامیده می شد تقسیم میگردید. (در گاه شمار ایرانی هر روز یک نام داشت)

در ایران باستان همچنین از شش دوره آفرینش یا گاهنبار یاد می شد که هر کدام مشتمل بر پنج روز بود و آخرین روز آن جشن گرفته می شد, آخرین گاهنبار شامل پنج روز اضافی می شد که به آن پنجه دزدیده نیز می گفتند. فروردیگان که شامل یک دوره ده روزه بود آخرین گاهنبار در سال شناخته می شد که از اشتاد روز (26 اسفند) تا انیران روز(30 اسفند) و پنج روز گاتان یا همان پنجه دزدیده (پنج روز اول فروردین) تشکیل می شد. پنج روز آخر سال را پنجه مسترقه و پنج روز اول سال بعد را پنجه دزدیده می نامیدند که اجزاء جشن فروردیگان به شمار می آمد.

اعتقادات جشن فروردیگان:

ایرانیان باستان بر این  باور بودند که اروح درگذشتگان در این روزها از بهشت و دوزخ به خانه هایشان باز می گردند و  هدایایی به آنها تقدیم میشد تا ناراضی و غمگین خانه را ترک نکنند, این جشن همان طور که یک یاد بود برای روز آفرینش می باشد بلکه به نوعی یادآور رستاخیز نیز است.

مرسومات جشن فروردیگان:

تدارک جشن:

در این جشن بازماندگان خانه هایشان را تمیز و پاکیزه میکردند شیرینی و انواع خوراکیها ی مخصوص را آماده می کردندو در اتاق یا روی بام خانه قرار می دادند, دشمنی ها و کدورت ها را به دوستی و آشتی تبدیل می کردند و از یکدیگر رضایت می طلبیدند تا روان ارواح درگذشته خوشنود و شاد شود و برایشان دعای خیر کنند.

آتش افروختن:

یکی از کارهایی که از گذشته در این جشن مرسوم بود روشن کردن هفت آتش بر بام ها و پریدن از روی آن بود و این مراسم با خواندن اشعار مخصوص جشن و دعاهای آیینی و مذهبی صورت می گرفت تا ارواح پاک درگذشتگان به کمک آنها بشتابند.

قاشق زنی:

قاشق زنی نیز یکی از مرسومات این جشن است که مخصوص زنان بود, آنها در این شب چادر بر سر انداخته و صورتشان را می پوشاندند تا هویتشان شناخته نشود و کاسه خالی را بدون هیچ صحبتی می دادند و حوبوبات یا آذوقه خشک از صاحب خانه میگرفتند. بعد از رفتن به هفت خانه و جمع آوری آذوقه یک آش مخصوص که شباهت زیادی به آش رشته دارد(مرسوم بود در آن از هفت نوع حبوبات استفاده شود) می پختند و به بیمار می دادند تا شفا یابد الباقی آش را نیز بین  فقرا تقسیم می کردند.

این جشن که در اولین روز فروردیگان برگزار می شد بعد از ورود اسلام به آخرین شب چهارشنبه سال موکول شد و چهارشنبه سوری نام گرفت. بر اساس برخی پژوهشات اعتقاد بر این است که سنت خانه تکانی ایرانیان نیز به آدابی از جشن فروردیگان باز می گردد تا بدی ها و کدورت ها قبل از ورود به سال جدید زدوده شود و از بین برود.

چهار شنبه سوری در صد سال اخیر:

در حقیقت این جشن امروزه تلفیقی از همان جشن فروردیگان و جشنی است که بعد از اسلام اعراب با  رفتن چهارشنبه که آن را نحس و بد شگون می پنداشتند برگزار می کردند و آداب و رسوم آن نیز دستخوش تغییر و تحولات زیادی گردید از این رو در صده های اخیر این رسم کهن با بر پایی آتش در حیاط یا در محیطی باز و پریدن از روی آن همراه با خواندن شعر  “زردی من از تو ، سرخی تو از من”  انجام می شد.

اجرای مراسم قاشق زنی توسط کودکان و خوردن خوراکی های مخصوص مراسم و غذاهای مرسوم گرفتن فال و پخش آجیل به شکل امروزی آن نیز جزئی از این جشن جذاب می باشد که سالهاست برگزار می گردد.

در دهه های اخیر نیز شاهد جشن آتش بازی و استفاده از مواد منفجره هستیم که از کشور چین با وسایل و ابزار مرسوم آتش بازی همان کشور وارد ایران شده است.

در این چند سال نوع جدیدی از برگزاری این جشن کهن و باستانی را که دیگر اصل و ریشه برگزاری آن کاملا فراموش شده است و رسم های تازه ای جایگزین آداب کهن آن شده است, این جشن باستانی که آیین های آن از یاد رفته است هر ساله با آتش سوزی خانه ها و گرفتن تعداد زیادی قربانی سوختگی تمام می شود و به جای شادی نوعی خرابکاری و آزار برای بیماران, سالمندان و مردم عامه به حساب می آید که خسارات زیادی از خود به جا می گذارد.

شاید سالها بعد نسل های آینده این جشن را به آتش بازی و منفجر کردن مواد محترقه بشناسند و اصل و ریشه باستانی این جشن آیینی و مذهبی که برای پاس داشت ارواح در گذشتگان و یاد بود آفرینش زمین است کاملا از یاد برود. چه بهتر است روسومات کهن خود را حفظ کنیم و به ترویج و نگهداری این سنت های پر معنا و با اصالت بپردازیم تا فراموش نشود.

منبع:

https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86

https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%A7%D8%B4%D9%82%E2%80%8C%D8%B2%D9%86%DB%8C

http://www.iranchamber.com/culture/articles/festival_of_fire.php